انواع سهام شرکت سهامی

تعریف سهام
سهم قسمتی از سرمایه شرکت سهامی خاص است که مشخص کننده میزان مشارکت و تعهدات و منافع صاحب آن در شرکت سهامی است و ورقه سهم ، سند قابل معامله ای است که نماینده تعداد سهامی است که صاحب آن در شرکت سهامی دارد. به همین خاطر است که در شرکت سهامی خاص به شرکاء شرکت ، «سهامدار» گفته می شود و در شرکت هایی مانند شرکت بامسئولیت محدود ، تعاونی ، تضامنی و …. به شرکاء شرکت ، «صاحبان سهم الشرکه» گفته می شود.

انواع سهام شرکت
سهام شرکت به انواع زیر تقسیم می شود:

سهام بانام
سهام بی نام
سهام ممتاز
سهام وثیقه
سهام مدیریتی
سهام کنترلی
سهام بانام
سهام بانام همانطور که از اسم آن پیداست ، سهامی است که مالک آن مشخص و معین است و چنین سهامی جزء دارایی های شخصی است که سهام فوق ، در دفتر سهام شرکت به نام وی به ثبت رسیده باشد. نقل و انتقال سهام بانام ، باید در دفتر سهام شرکت به ثبت برسد و انتقال دهنده یا وکیل یا نماینده قانونی او باید انتقال را در دفتر انتقال سهام امضاء کند.

در مواردی که تمامی مبلغ اسمی سهام بانام پرداخت نشده باشد و شخص دارنده سهام تصمیم به انتقال آن سهم را داشته باشد ، باید نشانی کامل انتقال گیرنده نیز در دفتر ثبت سهام شرکت قید شود و به امضاء انتقال گیرنده یا وکیل یا نماینده قانونی او برسد.

چنانچه نقل و انتقال سهام با نام بر خلاف تشریفات ماده لایحه اصلاحی قانون تجارت (مذکور در دو بند قبلی) و همچنین بر خلاف اساسنامه شرکت انجام بگیرد، از نظر شرکت و اشخاص ثالث فاقد اعتبار است.

در نتیجه صاحب چنین سهمی از برخی از مهمترین حقوق خود محروم خواهد ماند و درست در چنین مواردی است که سهامداران شرکت و همچنین خود شرکت با چالش ها و مشکلات مهم و بزرگی مواجه می شوند.

نکته: چنانچه اشخاص محجور و یا اشخاص صغیر در زمره سهامداران شرکت وجود داشته باشند ، به منظور حفظ هرچه بهتر حقوق آن ها ، باید سهامشان حتماً از نوع بانام باشد.

سهام بی نام
سهام بی نام سهمی است که به صورت سند در وجه حامل تنظیم می شود و هر شخصی که آن را در اختیار داشته باشد ، مالک این نوع سهم شناخته می شود، مگر آنکه خلاف آن ثابت شود. همچنین نقل و انتقال سهام بی نام به صرف قبض و اقباض صورت می گیرد و نیاز به رعایت تشریفات خاصی ندارد.

در شرکت های سهامی ، هیچ منعی برای «بانام» بودن تمام سهام شرکت وجود ندارد ولی تمام سهام هیچ یک از شرکت های سهامی نمی تواند «بی نام» باشد زیرا اعضای هیات مدیره شرکت های سهامی مکلف اند به تعداد مقرر در اساسنامه و یا به تعدادی که بعدا مجمع عمومی فوق العاده شرکت تعیین می نماید، دارای سهام وثیقه باشند که این سهام ، حتماً باید بانام باشد و همانطور که از نام آن پیدا است ، چنین سهامی ، وثیقه عملکرد مدیران شرکت است و برای جبران خسارات ناشی از تقصیرات احتمالی مدیران شرکت در نظر گرفته می شود و همچنین لازم به ذکر است که این نوع سهام غیر قابل انتقال است و تا زمان ارائه مفاصا حساب دوران تصدی مدیران در شرکت ، در صندوق شرکت به عنوان وثیقه و ضمانت باقی خواهد ماند.

برخی شرکت های سهامی عام ، به منظور رعایت هرچه بیشتر حقوق صاحبان سهام و همچنین به منظور رعایت و حفظ نظم عمومی ، نمی توانند هیچگونه سهام بی نامی داشته باشند.

سهام ممتاز
سهام ممتاز سهامی است که با رعایت مقررات قانون تجارت ، دارای مزایای خاص و ویژه ای باشد. به عنوان مثال

چنین سهامی سود بیشتری تعلق بگیرد
برای دارنده چنین سهامی حق رای بیشتری در مجامع عمومی قائل شوند
اعضاء هیات مدیره و یا مدیر عامل شرکت صرفا از بین دارندگان سهام ممتاز انتخاب شوند
دارندگان سهام ممتاز دارای حق تقدم خرید سهام جدید شرکت باشند
دارندگان سهام ممتاز در صورت انحلال شرکت دارای حقوق و مزایای بیشتری نسبت به سایرین باشند
دارندگان چنین سهامی امکان استفاده ویژه از اموال ٬ دارایی ها و املاک شرکت داشته باشند
در نظر گرفتن سهام ممتاز یا توسط مجمع عمومی موسسین شرکت و در هنگام تنظیم و تصویب اساسنامه شرکت صورت می گیرد که در اساسنامه شرکت و همچنین در روزنامه رسمی ثبت تاسیس شرکت و روزنامه کثیرالانتشار مربوط به آگهی های شرکت منعکس و قابل مشاهده است و یا بعداً توسط مجمع عمومی فوق العاده شرکت تصمیم گیری و تصویب می شود که این موضوع در روزنامه رسمی ثبت تغییرات شرکت و روزنامه کثیرالانتشار مربوط به آگهی های شرکت قابل مشاهده است.

امتیازات سهام ممتاز
امتیازات مربوط به سهام ممتاز و همچنین نحوه و تشریفات مربوط به استفاده از امتیازات مربوط به سهام ممتاز ، باید به صورت کاملاً واضح قید شود. هر گونه تغییری در امتیازات وابسته به سهام ممتاز باید یا به تصویب مجمع عمومی فوق العاده شرکت برسد و یا با جلب موافقت دارندگان نصف به علاوه یک این گونه سهام انجام بگیرد.

در شرکت های سهامی عامی که در بورس پذیرفته شده اند ، معمولاً سهام ممتاز وجود ندارد و بیشتر سهام شرکت های سهامی عام پذیرفته شده در بورس از نوع سهام بانام و عادی است.

فقط بخشی از سهام شرکت می تواند از نوع سهام ممتاز باشد و نا گفته پیداست که اگر برای تمام سهام یک شرکت ، امتیازاتی یکسان در نظر گرفته شود ، چنین سهامی به دلیل آنکه مزیتی خاص و انحصاری ندارد، اساساً به کار بردن وصف ممتاز برای آن بی معنی و اصطلاحاً سالبه به انتفاع موضوع است.

دلیل اختصاص سهام ممتاز ممکن است مواردی همچون دانش شخص مورد نظر ، تخصص خاص و ویژه در اموری همچون تجارت ، داشتن اعتبار و روابط خاص ، داشتن فکر و ایده ای ناب و اختراع و مواردی از این دست باشد.

به همین دلایل است که اختصاص سهام ممتاز به صاحب آن در اکثر موارد جنبه فردی دارد و به جهت آنکه قائم به شخص است ، با فوت شخص و یا انتقال آن ، امتیازات مربوط به آن از بین می رود و اینگونه سهام به سهام عادی تبدیل می شوند که معمولاً این موارد مهم در اساسنامه شرکت یا در صورتجلسه مجمع عمومی فوق العاده ای که سهام ممتاز را تصویب می نماید ذکر می گردد.

سهام وثیقه
سهام وثیقه که به نام سهام وثیقه مدیران نیز شناخته می شود ، صرفاً در مورد اعضاء هیات مدیره شرکت های سهامی وجود دارد. هیات مدیره شرکت های سهامی صرفاً باید از بین سهامداران شرکت انتخاب شوند و به منظور وجود تضمینی برای جبران خساراتی که ممکن است از سوء مدیریت و تقصیرات مدیران شرکت وارد شود ، در نظر گرفته می شود.

سهام وثیقه الزاماً از نوع سهام بانام است و قابل نقل و انتقال نیست. زمانی که مدیر یا مدیران شرکت مفاصا حساب دوران تصدی و مدیریت خود در شرکت را ارائه ننمایند ، سهام وثیقه در صندوق شرکت به عنوان وثیقه و ضمانت باقی خواهد ماند.

سهام مدیریتی
سهام مدیریتی مقدار سهامی از یک شرکت است که دارنده آن ، طبق اساسنامه شرکت اختیار تعیین حداقل یک عضو را در هیات مدیره شرکت دارد.

سهام کنترلی
سهام کنترلی حداقل سهامی است که دارنده آن نیاز دارد تا بوسیله آن بتواند اکثریت اعضاء هیات مدیره شرکت را انتخاب نماید تا از این طریق هدایت و کنترل شرکت را به اشخاصی که خودش می خواهد بسپارد.

تبدیل سهام بانام به بی نام
تبدیل سهام بانام به بی نام موقعی اتفاق می افتد که شرکت به علت عدم تاییدیه قیمت سهام ناچار بوده سهام بانام منتشر نماید و بعداً که تمام آن پرداخت شد ، برای تسهیل در فروش سهام ، قصد دارد سهام بانام خود را به بی نام تبدیل نماید برای این که تمام دارندگان سهم از تصمیم شرکت مطلع شوند باید این تصمیم فقط در روزنامه کثیرالانتشاری که آگهی های مربوط به شرکت در آن منتشر می شود درج و مهلتی کمتر از دو ماه نباشد به صاحبان سهام داده شود تا برای تبدیل سهام خود به مرکز شرکت مراجعه کنند.

پس از انقضای مهلت مذکور برابر تعداد سهامی که تبدیل نشده است سهام بی نام صادر شده و در مرکز شرکت نگاه داری شود تا هر موقع که دارندگان سهام بانام مراجعه نمودند ٬ سهام بانام آنان اخذ و باطل و سهام بی نام به آنها داده شود.

تبدیل سهام بی نام به بانام
زمانی که شرکت بخواهد به جهت مصالح اقتصادی ، شرکاء خود را بشناسد ، می تواند سهام بی نام را که معلوم نیست در دست چه اشخاصی است به سهام بانام تبدیل کند . چون این قبیل سهام در دست اشخاص متفرقه بوده و شرکت از هویت و محل اقامت آنها اطلاع ندارد . قانون تشریفات و مهلت بیشتری به جهت آن قائل شده است تا حقی از کسی ضایع نشود.

در این مورد به موجب ماده ۴۴ باید مراتب در روزنامه کثیرالانتشاری که آگهی های مربوط به شرکت در آن نشر می گردد سه نوبت هر یک به فاصله پنج روز منتشر و مهلتی که کمتر از یک شش ماه از تاریخ اولین انتشار آگهی نباشد به صاحبان سهام داده شود تا برای تبدیل سهام خود به مرکز شرکت مراجعه کنند. در آگهی تصریح خواهد شد که پس از انقضای مهلت مزبور کلیه سهام بی نام شرکت باطل شده تلقی می گردد.

مسلم است در صورتی مراجعه دارندگان سهام بی نام ورقه سهم آنها باطل شده و شرکت باید سهام جدیدی بانام صادر کند و سپس در مورد شرکت های سهامی عام باید سهام مزبور را در بورس اوراق بهادار و در صورتی که در بورس پذیرفته نشود و یا این که سهام مربوط به شرکت های سهامی خاص باشد از طریق حراج فروخته شود.