پارلمان چيست

پارلمان چيست
پارلمان به مجلسی اطلاق می شود که کار قانونگذاری را در کشور پیش می­برد. این نهاد در کشورها به نامهای مختلف یاد می شود در آمریکا به نام کنگرس، در در فرانسه به نام شورای ملی، در انگلستان به نام پارلمان و مجلس نماینده گان در جاپان یاد می شود. پارلمان در زبان فرانسوی به معنی محل گفتگو است. پارلمان به مثابه عالیترین مظهر اراده مردم و حاکمیت ملی است. نیرویی که به وضع قواعد و مقررات به منظور جهت بخشیدن به روابط اجتماعی می پردازد.
وظایف پارلمان:
قانونگذاری، نماینده گی، بررسی و نظارت، استخدام سیاسی یا تربیه سیاستمداران، مشروعیت بخشیدن، وارسی در کار قوه اجرائیه و بحث در موضوعات مهم از وظایف پارلمان می باشد.
ترکیب پارلمان
یوگسلاوی سابق دارای پنج مجلس بوده، آفریقای جنوبی سه مجلس و بیشتر پارلمان های جهان دو نوع مجلس و بعضی کشورها هم دارای تک مجلسی می باشد. برخی حقوقدانان برای دولت های فدرال دو مجلس و برای دولت های بسیط یک مجلس را مناسب می دانند.
استدلال طرفداران دو مجلس
1- مجلس دوم می تواند با نظارت از مجلس اول، قدرت و زیاده روی های این مجلس را مهار کند.
2- نظام دو مجلسی می تواند به خوبی خلاء های حکومت را بیان کند. و قوه اجرائیه را مورد مداقه و بررسی قرار دهد.
3- وجود دو مجلس اصل نماینده گی را در جامعه وسعت می بخشد. نماینده گان می توانند از دیده گاه های مختلف به بررسی و قضاوت بپردازند.
4- هر دو مجلس می توانند اشتباهات و نواقص همدیگر را اصلاح کنند.
5- وجود مجلس دوم می تواند از شتابزدگی و تصویب قوانین جنجال بر انگیز جلوگیری به عمل آورد.
استدلال طرفداران تک مجلسی
1- یک مجلس می تواند موثر تر و فعال تر عمل کند و به تصویب قوانین و امور محوله پارلمان بپردازد. و از ضیاع وقت جلوگیری کند.
2- مجلس دوم به مثابه نیروی بازدارنده علیه دمکراسی و اراده مردم عمل می کنند زیرا اعضای شان غیر منتخب است و در برابر کسانی موضع گیری می کنند که از سوی مردم به صورت مستقیم انتخاب شده اند.
3- موجودیت دو مجلس بیشتر سبب نزاع و درگیری میان مجلسین می شود.
4- گاهی مجلس دوم با دیدگاه های محافظه کارانه سبب جلوگیری رشد و ترقی اجتماعی می شود.
اصول و بنیادهای پارلمان
بدون فراهم بودن این اصول پارلمان از استقلال عمل برخوردار نبوده و زمینه ی فعالیت برای اعضای آن هم مساعد نمی باشد. این اصول قرار ذیل است:
مصئونیت پارلمانی، حمایت از حیثیت پارلمان، پرداختن به شغل نماینده گی و احتراز از دیگر مشاغل رسمی، حقوق و امتیازات اعضای پارلمان، استقلال پارلمان اعم از استقلال اداری، مالی و نظامنامه ایی یا آئین نامه، مجموع اینها اصول پارلمان را تشکیل می دهند.
سازمان داخلی و تشکیلات
رئیس و هیئت رئیسه، در پارلمان بخش اصلی اداره کننده امور به حساب می رود. در برخی کشور ها رئیس مجلس و نائب ها و منشی هایش انتخابی هستند که از سوی خود مجلس برای یک دوره تقنینی انتخاب می شوند. در برخی از کشورها رئیس مجلس از سوی شاه یا رئیس جمهور انتصاب می شوند. این انتصاب بیشتر در مجلس سنا صورت می گیرد. عنوان رئیس مجلس در کشورهای مختلف فرق می کند در بریتانیا به نام سخنگو یاد می شود. در برخی کشورهای دیگر به نام رئیس مجلس یاد می گردد.
نحوه ی انتخاب رئیس مجلس و نایب و منشی ها بیشتر با آراء مستقیم، سری و با اکثریت آرا صورت می گیرد. در بیشتر کشورها در صورت فوت یا استعفای رئیس دولت، رئیس مجلس تا برگزاری انتخابات این مقام را به عهده می گیرد.
بخش اداری، تشکیلات اداری پارلمان و نحوه تعیین رئیس اداری و رئیس بخش های آن در کشورهای مختلف فرق می کند. اما رئیس اداری پارلمان و روسای بخش های متعدد آن در همکاری و همآهنگی با رئیس پارلمان و هیئت رئیسه به کار و فعالیت می پردازند.
کمیسیون ها، کمیسیون ها عبارت از مجموع منتخب اعضای پارلمان است که برای انجام یک کار مشخص برگزیده می شوند. پارلمان به اندازه ی که کمیسیون های موثر و کارا داشته باشد به همان اندازه موثر می باشد. کمیسیون ها به دو بخش عادی و تخصصی تقسیم می شوند. کمیسیون عادی عبارت از کمیسیون هایی است که بدون در نظرداشت تخصص یا گرایش های سیاسی و حزبی در داخل پارلمان برای سهم گیری در مسایل پارلمان تعیین و همه اعضای پارلمان در این کمیسیون ها سهم می گیرند. این کمیسیون به صورت کل موضوعات مربوط به مسایل بودجه و مالی، طرح لوایحی که موجب هزینه مالی می گردد و طرح لوایح قانونی می پردازد.
کمیسیون های تخصصی، عمده ترین کمیسیون ها در پارلمان های جهان کمیسیون های تخصصی هستند که در بخش های متنوع و تخصصی با داشتن امکانات لازم به کار و فعالیت می پردازند. کمیسیون های تخصصی به دو بخش تقسیم می شوند کمیسیون های دایمی، کمیسیون های موقتی. اعضای کمیسیون های دایمی برای یک دوره تقنینی یا یک دوره اجلاس مجلس تعیین می شود. و وجود آنها در آئین نامه مجلس یا در قانون اساسی پیش بینی شده است.
کمیسیون های موقت، به آن دسته از کمیسیون های گفته می شود که به اثر نیاز مشخص برای بررسی یک موضوع تشکیل می شود و با اتمام کار و ارائه گزارش به مجلس کارشان پایان می یابد.
کمیسیون بررسی و تحقیق، در بیشتر موارد به رسیده گی به اتهام علیه نماینده گان می پردازد.
کمیسیون های مشترک، متشکل از هر دو مجلس است که در صورت اختلاف در تقنین میان دو مجلس به حل این موضوع می پردازد.
قانون
در برخی از آثار و رسالات حقوق اساسی و علم سیاست، قانون را نتیجه و ماحصل کار قوه مقننه دانسته اند. قانون گذاری بر این اساس، اعمالی است که مجالس مقننه برای وضع قواعد عمومی و غیر شخصی انجام می دهند. اما قانون در معنی عام آن عبارت است از مقررات که توسط قوه اجرائیه، آئین نامه های که توسط کابینه، تصامیمی که موسسان می گیرند، وضع قوانین توسط همه پرسی یا وضع قوانین در حالت اضطرار را شامل می شود.
محدوده صلاحیت قانون
مطابقت قوانین با اساسات دین مقدس اسلام در قوانین اساسی کشورهای اسلامی، مراعات حقوق بشر، میثاقهای بین المللی، حقوق سازمان های بین المللی و منطقوی همه محدودیت هایی هستند که در قوانین اساسی کشورها در عرصه تقنین در نظر گرفته شده است.
طرح قانون یا ابتکار پیشنهاد قانون
پیشنهاد قانون از سوی دو مرجع صورت می گیرد یکی نماینده گان مجلس است که به آن طرح قانونی یاد می کنند و دیگر از سوی قوه اجرائیه است که به نام لایحه قانونی یاد می شود. نماینده گان به صورت انفرادی و جمعی حق پیشنهاد طرح قانون را دارند. کشورهای مختلف جهان در این مورد روشهای متعدد دارد. در آمریکا یک نماینده به تنهائی نیز حق پیشنهاد طرح قانون را دارد. در بریتانیا نیز چنین است. در برخی از کشورهای دیگر ابتکار فردی قابل قبول نیست باید تعداد مشخصی از نماینده گان طرح پیشنهادی را امضا کنند. در افغانستان بايد ده نفر نماينده طرح پيشنهاد قانون را ارائه كنند و از سوي يك پنجم اعضاي مجلسي كه پيشنهاد در آن مجلس ارائه شده تائيد شود.
تقدیم طرح قانون از سوی قوه مجریه نیز صورت می گیرد. قوه قضائيه ي كشور نيز مي تواند كه در ساحه قضائي پيشنهاد طرح قانون را ارائه كند اما از طريق حكومت مي تواند اين كار را انجام دهد. در برخي از كشورها هر دو مجلس در طرح قانون حق مساوي دارند اما در تعدادي از كشورهاي ديگر چنين نيست. در بيشتر از كشورها رئيس دولت در پيام سالانه اش يا در جريان افتتاح پارلمان جديد اولويت ها و فهرست قوانين پيشنهادي حكومت را به پارلمان عرضه مي كند و پارلمان در زمينه اقدام مي نمايد.
کارهای قبل از تصویب قانون
قبل از تصویب قانون و یا در جریان تصویب قانون در بیشتر پارلمان ها کارهای ذیل به شیوه های مختلف صورت می گیرد.
مشوره های بیرون از پارلمان، دستور کار جلسات پارلمان، حد نصاب، اکثریت ساده یا مطلق، نحوه رای گیری که با شکل های مختلف صورت می گیرد مانند دست بلند کردن، شفاهی بلی یا نخیر گفتن، ایستادن و نشستن، تقسیم به مخالف و موافق، انداختن رای در صندوق و رای دهی الکترونیکی کارهایی است که قبل از تصویب و در جریان تصویب صورت می گیرد.
عملیه تصویب
قرائت اول، کمیسیون، قرائت دوم، قرائت سوم، کمیسیون مشترک، توشیح رئیس دولت و انفاذ قانون از مراحل تصویب قانون به شمار می رود.
روش های دیگر قانون
همه پرسی یا ریفراندوم، حالت اضطرار و دوره انتقال از روش های دیگر قانون است.
نماينده گي
دومين وظيفه اعضاي پارلمان، نماينده گي كردن از مردم است. اين اعضاء در راستاي نظارت از عملكرد حكومت، جلب توجه مسئوولين حكومتي به امورات مردم و وضع قوانين به نفع عام جامعه را در قالب نماينده­گي از مردم به نمايش مي­گذارند.
بررسي و نظارت
يكي از مهمترين وظايف پارلمان در عصر حاضر نظارت بر عملكرد قوه اجرائيه است. اين كار پارلمان را قادر ­­­­­مي­سازد تا با در نظرداشت اصل مسئوليت قوه اجرائيه در برابر پارلمان، به بررسي قوه اجرائيه در بخش هاي مختلف بپردازد. عمليه نظارت با روشهاي مختلف صورت مي گيرد. كه معمول ترين اين روشها از سه طريق انجام مي شود: 1- سوال 2- مباحثات اضطراري. 3- تشكيل كميسيون هاي بررسي.
استخدام سياسي يا تربيه سياستمداران
تربيه سياستمداران يكي ديگر از وظايف پارلمان مي باشد. پارلمان مكان مناسبي براي رشد استعدادهاي سياسي و سياستمداران حرفوي در كشور است. تجربه نشان داده كه از ميان پارلمان استعدادهاي خوب رشد نموده و در عرصه سياست گذاري، تقنين و امور سياسي كشور مي درخشند.
مشروعيت بخشيدن
پارلمان به نماينده گي از مردم بر قوانين و تصاميم حكومت مهر تائيد زده و آنرا مشروعيت مي بخشند. پارلمان به حكومت مشروعيت مي بخشد.
بحث در موضوعات مهم
اعضاء پارلمان به عنوان نماينده مردم وظيفه دارند در مسائل مهم ملي بحث كنند. بحث پيرامون مسائل مهم گاهي به خواست حكومت، گاهي به خواست خود پارلمان در مواردي هم به تقاضا تعدادي از نماينده­گان و يا احزاب مخالف حكومت صورت مي گيرد.
پارلمان و بودجه كشور
يكي از وظايف پارلمان تصويب بودجه مالي دولت است. دولت براي انجام امور محوله خود نياز به درآمد دارد. منابع درآمد دولت متعدد و متنوع مي باشد. جمع­آوري ماليات، درآمد از بخشهاي دولتي از جمله منابع عدايداتي دولت است. دولت بايد مصارف خود را از عايدات تامين نمايد. براي اينكار نياز است كه بودجه سالانه تهيه گردد. بودجه همان پيش بيني نيازهاي دولت براي يك مدت معين مي باشد كه اين مدت معمولا بيش از يك سال نيست.
رابطه پارلمان با قوه مجريه
در نظام هاي كه بر اصل تفكيك قوا استوار است پارلمان بر اعمال و بر برخي از مسئوولين اجرايي نظارت مستقيم دارد و آنان در مقابل پارلمان پاسخگو هستند مانند نظام رياستي يا شبه رياستي. در نظام هاي كه اصل بر همكاري قوا است قوه اجرائيه از بطن پارلمان به وجود مي آيد و در برابر پارلمان پاسخگو است. پارلمان در رابطه اش با قوه اجرائيه از وسائل و امكانات تاثير گذار ذيل كار مي گيرد:
1-تعيين اعضاء قوه اجرائيه: در بعضي از نظام هاي رياستي در راس دولت، رئيس جمهور و در راس حكومت نخست وزير قرار دارد و در بعضي از اين نظامها در راس دولت و حكومت هر دو رئيس جمهور قرار دارد. اما در نظامهاي پارلماني در راس دولت رئيس جمهور و در راس حكومت نخست وزير مي باشد. در نظام رياستي كه بر اصل تفكيك قوا استوار است رئيس جمهور مستقيماً از سوي مردم انتخاب مي شوند و كابينه­اش را تشكيل مي دهد اما از سوي مجلس بايد راي اعتماد بگيرد. كسي حق عزل و نصب آنها را ندارد و آنها در برابر رئيس جمهور مسئوول­اند. پارلمان مي تواند آنها را احضار و مورد پرسان قرار دهد. اما در نظام پارلماني رئيس دولت به صورت مستقيم از سوي مردم انتخاب نمي شود. شيوه هاي متعدد وجود دارد در كشورهاي كه نظام فدرال است مانند هندوستان مجالس ايالتي در تعيين رئيس دولت نقش دارد. نقش پارلمان در تعيين صدر اعظم، اعضاي كابينه، دادن راي موافق به آنها برجسته و الزامي است.
2-نصب برخي از مقامات عالي رتبه اجرايي و قضائي: اصل بر اينست تا مقامات عالي رتبه اجرايي توسط قوه مجريه تعيين شود اما در بيشتر كشورها پارلمان در تعيين اين افراد نقش دارد.
3-مسئوليت سياسي وزراء در مقابل پارلمان: در نظامهاي پارلماني وزراء در برابر پارلمان مسئوليت سياسي دارند. به اين معني كه هيئت وزيران از همه اعمال و تصميم گيري هاي خويش در برابر پارلمان پاسخگو­اند. ضمانت اجرايي اين مسئووليت در نظامهاي پارلماني عزل وزير از سوي پارلمان است. مسئووليت سياسي در برابر پارلمان بر دو نوع است: يكي فردي و ديگري جمعي. مسئووليت فردي به اين معني كه هر وزير در حوزه فعاليت خود در مقابل پارلمان مسئوول است. اگر نتواند در مقابل پارلمان از عملكرد خود دفاع كند مجبور است از وظيفه­اش كناره­گيري كند. مسئووليت جمعي به اين معني كه كابينه به صورت دسته جمعي عمل نموده و تصميم مي­گيرد اگر موضوع مطرح شده از سوي پارلمان متوجه عملكرد همه وزيران يا بيشتر از يك وزير باشد در آن صورت همه وزيران مسئوول اعمال قوه مجريه­اند.
4-مراقبت اجرائيه از سوي پارلمان: پارلمان به شيوه هاي مختلف مي تواند از عملكرد قوه مجريه نظارت و مراقبت كند. معمول ترين اين شيوه ها عبارتند از: الف: خواستن گزارش كاري از كارمندان قوه مجريه. ب: ياد دهاني، موضوع را به صدر اعظم تذكر مي دهد و از او خواهان توضيح مي شود. ج: سوال، استيضاح، تحقيقات پارلماني و نظارت بر بودجه از ديگر اشكال مراقبت از عملكردهاي قوه مجريه مي باشد كه توسط پارلمان صورت مي گيرد.
راه هاي مداخله قوه مجريه بر قوه مقننه
قوه مجريه نيز از راه هاي ذيل مي تواند كه در امور پارلماني دخالت كند و به گونه ي اين شورا ملي را تحت تاثير خود قرار دهد.
1-انتصاب اعضاي قوه مقننه: قوه مجريه مي تواند برخي از اعضاي مجلس دوم را منصوب سازد.
2-دخالت در سازماندهي داخل مجلس: قوه اجرائيه مي تواند با بازي نمودن نقش در تعيين هيئت رئيسه، تنظيم آئين­نامه داخلي مجلس، تنظيم دستور جلسات مجلس، نقش بازي كند.
3-اعمال نفوذ در روند قانونگذاري: قوه اجرائيه مي تواند در روند قانونگذاري پارلمان از طريق مهره هاي انتصابي شان دخالت كرده و اين روند را تحت تاثير قرار دهد.
4-انحلال پارلمان: در بيشتر نظامهاي پارلماني قوه مجريه مي تواند به انحلال پارلمان اقدام كند. اين برنده ترين سلاح در دست قوه مجريه است.