آشنایی با مفاهیم حقوقی مالکیت معنوی و ثبت برند

آشنایی با مفاهیم حقوقی مالکیت معنوی و ثبت برند

تعریف حقوق مالکیت معنوی (intellectual property) از نظر سازمان جهانی مالکیت معنوی

حقوق ناشی از خلاقیت ها و آفرینش های فکری در زمینه های ، علمی ، صنعتی ، ادبی ، و هنری است .

1- مالکیت صنعتی industrial property که شامل حق اختراع ، طرح های صنعتی ، علایم تجاری و علایم جغرافیایی می شود.

2 – حقوق مالکیت ادبی و هنری copy right که به حمایت از حقوق مولقان ومنصفان وهنرمندان می پردازد . لیکن در ایران بدلیل عدم الحاق به کنواسیون های برن و رم در زمینه کپی رایت حمایت کافی از این حقوق بعمل نمی آید.

در حوزه تجارت ما با مبحث علایم تجاری و علایم جغرافیایی سرو کار داریم

سابقه قانونگذاری در زمینه حمایت از حقوق مالکیت صنعتی در ایران :

1. قانون ثبت علایم تجارتی ایران … 1306

2. آیین نامه اجرایی قانون ثبت علایم تجارتی ایران .. 1306

3. قانون قبت علایم و اختراعات … 1310

4. آیین نامه اجرایی قانون ثبت علایم و اختراعات … 1328

5. آیین نامه نصب و ثبت اجباری علائم صنعتی … 1328

6. الحاق به کنواسیون پاریس در زمینه حمایت از مالکیت صنعتی …1337

7. قانون ممنوعیت به کارگیری اسامی ، عناوین و اصلاحات بیگانه … 1375

الف – اسامی که قبل از تصویب این قانون به ثبت رسیده اند را نمی توان منع کرد ( مثل : مای بی بی ، آدامس وایت )

ب – اسامی بیگانه که در زبان فارسی مستعمل شده اند را می توان استفاده کرد (ماشین ، بنزین ، استکان )

8. الحاق به اخرین اصلاحات کنواسیون پاریس …. 1377

9. آیین نامه اجرایی قانون ممنوعیت به کارگیری اسامی ، عناوین و اصلاحات بیگانه … 1378

* در مورد کالاهایی که صرفاً به منظور صادرات تولید می شود ، استفاده از اسامی بیگانه مجاز است .

10. قانون حمایت از پدید اورندگان نرم افزار های رایانه ای … 1379

11. الحاق به سازمان جهانی مالکیت معنوی … 1380

12. قانون تجارت الکترونیکی …1382

13. قانون تجارت الکترونیکی … 1382

14. قانون حمایت از نشانه های جغرافیای … 1383

15. قانون ثبت اختراعات ، طرح های صنعتی و علایم جغرافیایی … 1386

ضرورت حمایت از حقوق مالکیت معنوی – چراباید حمایت کرد؟

1. حفاظت از سرمایه گذاری ها و تحقیقات انجام شده

2. افزایش انگیزه افراد برای تحقیقات و نوآوری

3. جلوگیری از اختفاء تکنولوزی و نوآوری

4. انتشار دقیق وصحیح تکنولوژی ها و نوآوریها

5. جلوگیری از فعالیت های موازی و صرف هزینه های اضافی

6. تشویق و ترغیب به سرمایه گذاری و نوآوری

مثال : سوهان حاج حسین که سالها روش ساخت آن پنهان بود.

عوارض عدم حمایت از حقوق مالکیت معنوی:

1. محروم شدن جامعه از نتیجه ابتکار و نوآوری

2. از بین رفتن روحیه جسارت در ابتکار و نوآوری در نخبگان جامعه

3. عدم پایه ریزی یک صنعت پیشرفته و دارای مبنای مستحکم

4. جلوگیری از رشد و توسعه واحد های تجاری و اقتصادی

5. کاهش سطح کیفیت زندگی مردم

6. کاهش میزان تمایل کشورهای دیگر به سرملایگذاری و انتقال تکنولوژی

بر اساس تعریف سازمان جهانی مالکیت معنوی ، حقوق مالکیت معنوی شامل موارد ذیل است :

…. علایم تجاری ، علایم خدماتی ، نام های تجاری و عناوین

علامت تجاری :

استفاده از علایم تجاری به گذشته های دور بر می گردد ، حدوداً 3000 سال قبل صنعتگران هندی امضای سازنده را بر روی تولیدات خود حک می کردند . در ایران نیز در صنایعی مانند: قلمزنی ، انگشتری سازی و ساخت آلات موسقی این امر رواج داشته است.

اهداف علامت تجاری :

برای مصرف کننده:

1. کمک به مصرف کننده در تصمیم گیری و انتخاب کالا (زیرا علامت تجاری ویزگی های کالا را نشان می دهد مثلاً : شامپو صحت – رب تبرک )

2. عدم نیاز به داشتن اطلاعات دقیق در مورد تولید کننده و جزءیات فنی کالا در هنگام انتخاب کالاها

3. تسهیل معرفی کالا به دیگران

برای تولید کننده :

1. معرفی آسان محصولات به مردم

2. ایجاد تمایز میان کالاهای خود از محصولات مشابه در بازار

3. تسهیل در نفوذ و ورود به بازارهای جدید

4. ایجاد انگیزه در تولید کننده برای بهبود کیفیت کالای خود و کسب شهرت بیشتر

تعریف علایم تجاری

ماده 30 قانون ثبت اختراعات ، طرح های صنعتی و علایم تجاری علامت ، علامت جمعی و نام تجاری را بدین نحو تعریف نموده است :

الف – علامت : یعنی هر نشان قابل رؤیتی که بتواند کالاها یا خدمات اشخاص حقیقی یا حقوقی را از هم متمایز سازد

ب – علامت جمعی : یعنی هر نشان قابل رؤیتی که با عنوان علامت جمعی در اظهارنامه ثبت معرفی شود و بتواند و یا هر گونه خصوصیات دیگر مانند کیفیت کالا یا خدمات اشخاص حقیقی و حقوقی را که از این نشان تحت نظارت مالک علامت ثبت شده جمعی استفاده می کنند متمایز سازد.

ج – نام تجارتی : یعنی اسم یا عنوانی که معرف و مشخص کننده شخص حقیقی یا حقوقی باشد.

انواع علایم تجارتی :

1- علایم جمعی :

علایمی هستند که به یک جماعت قانونی تعلق دارند و دسته و گروه خاصی را که به تولید آن کالا یا خدمت می پردازند معرفی می کنند . مثل : اتحادیه زعفرانکاران قاینات – اتحادیه چایکاران شمال

2- علایم تأیید شده یا تضمینی :

علایمی هستند که ممکن است توسط هر کس که بتواند کالا وخدمات خود را با استندارد تعیین شده تطبیق دهد،مورد استفاده قرار می گیرند .مانند iso9000 که حداقل استاندار کیفی را نشان می دهد ، یا علامت استاندار ایران

نکته : مالک این نوع علامت به دلیل ضرورت بی طرفی خودش حق استفاده از آن را ندارد.

3- علایم مشهور :

علامتی که در یک کشور مشهور شده است (چه به ثبت رسیده باشد و چه به ثبت نرسیده باشد )

ویژگی های علایم مشهور :

1. حمایت گسترده را شامل می شود.

2. چه به ثبت رسیده باشد و چه به ثبت نرسیده باشد ، مورد حمایت قرار می گیرد.

3. حتی در زمینه محصولات از طبقه دیگر و غیر مشابه نیز مورد حمایت قرار می گیرد.

مثلاً : برند کوکاکولا در صنعت نوشابه سازی مشهور شده است . اما اگر کسی بخواهد لباسی با مارک کوکاکولا تولید کند اخذ مجوز از صاحب علامت الزامی است.

علائم جغرافیایی :

طبق ماده 1 قانون حمایت از نشانه های جغرافیای

نشانه جغرافیایی ، نشان های است که مبدأ کالایی را به قلمرو ، منطقه یا ناحیه ای از کشور منتسب می سازد ، مشروط بر این که کیفیت و مرغوبیت ، شهرت یا سایر خصوصیالت کالا اساساً قابل انتساب به مبدأ جغرافیای آن باشد . مثلاً زعفران قاین – چای لاهیجان – خرمای مضافتی بم

تفاوت علایم جغرافیای با علایم تجاری و علایم جمعی :

علایم جغرافیای کالا یا محصولاتی را معرفی می کند که منشأ آن در قلمرو کشور عضو یا منطقه خاصی از آن است . مثلاً آبلیموی شیراز

در حالیکه علایم تجاری کالا و خدمات یک مؤسسه یا تولید کننده را معرفی می کند. مثلاً آبلیموی یک و یک

و علایم جمعی علایمی هستند که گروه خاصی را که در هر کجای کشور به تولید آن کالا یا خدمت می پردازند معرفی می کنند.

علایم غیر قابل ثبت :

الف – علاماتی که بموجب ماده 32 قانون ثبت اختراعات ، طرح های صنعتی و علایم تجاری قابل ثبت نیستند عبارتند از :

1. نتواند کالاها یا خدمات یک موسسه را از کالاها و خدمات مؤسسه دیگر متمایز سازد

2. خلاف موازین شرعی یا نظم عمومی یا اخلاق حسنه باشد.

3. مراکز تجاری یا عمومی را به ویژه در مورد مبدأ جغرافیایی کالاها یا خدمات یا خصوصیات آنها گمراه کند.

4. عین یا تقلید نشان نظامی ، پرچم ، یا سایر نشانهای مملکتی یا نام یا نام اختصاری یا حروف اول یک نام یاغ نشان رسمی متعلق به کشور ، سازمانهای بین الدولی یا سازمانهایی که تحت کنواسیونهای بین المللی تأسیس شده اند، بوده یا موارد مذکور یکی از اجزاء آن علامت باشد. مگر آن که توسط مقام صلاحیتدار کشور مربوط یا سازمان ذی ربط اجازه استفاده از آن صادر شود.

5. عین یا به طرز گمراه کننده ای شبیه یا ترجمه یک علامت یا نام تجاری باشد که برای همان کالاها یا خدمات مشابه متعلق به مؤسسه دیگری در ایران معروف است.

6. عین یا شبیه آن قبلاً برای خدمات غیر مشابه ثبت و معروف شده باشد مشروط بر آن که عرفاً میان استفاده از علامت و مالک علامت معروف ارتباط وجود داشته و ثبت آن به منافع مالک علامت قبلی لطمه وارد سازد.

7. عین علامتی باشد که قبلاً به نام مالک دیگری ثبت شده و یا تاریخ تقاضای ثبت آن مقدم یا دارای حق تقدم برای همان کالا وخدمات و یا برای کالا و خدمات و یا برای کالا و خدماتی است که به لحاظ ارتباط و شباهت ک.جب فریب و گمراهی شود.

ب – علایمی که بموجب ماده 66 قانون تجارت الکترونیکی فصل حمایت از علائم تجاری Trade Names :

به منظور حمایت از حقوق مصرف کنندگان و تشویق رقابت های مشروع در بستر مبادلات الکترونیکی استفاده از علائم تجاری به صورت نام دامنه Domain Name و یا هر نوع نمایش بر خط Online علائم تجاری که موجب فریب یا مشتبه شدن طرف به اصالت کالا و خدمات شود ممنونع و متخلف به مجازات مقرر در این قانون خواهد رسید.

رویه ثبت :

طبق مواد 33و35و36و37و38و39 قاون ثبت اختراعات ، طرح های صنعتی و علایم تجاری رویه ثبت علایم بدین ترتیب می باشد

متقاضی ابتداً می بایست اظهارنامه ثبت علامت به همراه نمونه علامت و فهرست کالاها یا خدماتی که ثبت علامت برای آنها در خواست شده و بر اساس طبقه بندی قابل اجراء با طبقه بندی بین المللی باشد به اداره مالکیت صنعتی تسلیم ونسبت به پرداخت هزینه های ثبت علامت اقدام نماید. متقاضی تا زمانی که اظهارنامه او هنوز ثبت نشده ،می تواند آن را مسترد کند. سپس اداره مالکیت صنعتی ، اظهارنامه را از لحاظ انطباق با شرایط و مقررات مندرج در این قانون بررسی و در صورتی که علامت را قابل ثبت بداند اجازه انتشار آگهی مربوط به آن را صادرمی کند.

پس از انتشار آگهی هر ذی نفع می تواند حداکثر تا 30 روز از تاریخ انتشار آگهی ، اعتراض خود را مبنی بر عدم رعایت مفاد بند (الف) ماده 30 وماده (32 ) این قانون به اداره مالکیت صنعتی تسلیم نماید. در این صورت :

1. اداره مالکیت صنعتی رونوشت اعتراض نامه را به متقاضی ابلاغ کرده و 20 روز به او مهلت می دهد تا نظر خود را اعلام کند . متقاضی در صورت تأید بر تقاضای خود یادداشت متقابلی را به همراه استدلال مربوط به اداره مذکور می فرستد. در غیر این صورت اظهارنامه وی مسترد شئه تلقی خواهد شد.

2. اگر متقاضی یادداشت متقابلی بفرستد ، اداره مالکیت صنعتی رونوشت آن را در اختیار معترض قرار می دهد و با در نظر گرفتن نظرات طرفین و مواد این قانون تصمیم می گیرد که علامت را ثبت و یا آن را رد کند.

پس ازانتشار آگهی اظهارنامه و تا زمان ثبت علامت ، متقاضی از امتیازات و حقوقی برخوردار است که در صورت ثبت برخوردار خواهد بود. با این حال هر گاه به وسیله متقاضی ثبت درباره عملی که پس از آگهی اظهارنامه انجام شده ، دعوایی مطرح شود و خوانده ثابت کند که در زمان انجام عمل ، علامت قانوناً قابل ثبت نبوده است . به دفاع خوانده رسیدگی و در مورد ثبت یا عدم ثبت علامت تصمیم مقتضی اتخاذ می شود. و نهایتاً هر گاه اداره مالکیت صنعتی تشخیص دهد که شرایط مندرج در این قانون رعایت شده است علامت را ثبت کرده و آگهی مربوط به ثبت آن را منتشر و گواهینامه ثبت را به نام متقاضی صادر می نماید.

اعتبار علامت ثبت شده :

طبق ماده 40 قانون ثبت اختراعات ، طرح های صنعتی و علایم تجاری حقوق ناشی از ثبت علامت ، مدت اعتبار و تمدید آن به شرح زیر است.

مدت اعتبار ثبت علامت طبق این ماده 10 سال از تاریه تسلیم اظهارنامه ثبت ان می باشد . این مدت با درخواست مالک آن برای دوره های متوالی 10 ساله با پرداخت هزینه مقرر ، قابل تمدید است. یک مهلت ارفاقی 6 ماهه که از پایان دوره شروع می شود ، برای پرداخت هزینه تمدید ، با پرداخت جریمه تأخیر ، در نظر گرفته می شود.

و بر اساس ماده 41 قانون مذکور هر ذینفع می تواند از دادگاه ابطال ثبت علامت را درخواست نماید . هر ذینفع که ثابت کند که مالک علامت ثبت شده شخصاً یا به وسیله شخصی که از طرف او مجازبوده است ، آن علامت را حداقل به مدت 3 سال کامل از تاریخ ثبت تا یک ماه قبل از تاریخ در خواست ذی نفع استفاده نکرده است ، می تواند لغو آن را از دادگاه تقاضا کند . در صورتی که ثابت شود قوه قهریه مانع استقاده از علامت است ، ثبت علامت لغو نمی شود.

واگذاری علامت ثبت شده :

مواد 44و45و48و49و50 قانون ثبت اختراعات،طرح های صنعتی وعلایم تجاری درخصوص نحوه واگذاری یا اجازه بهره برداری علایم تجاری مقرر می دارد:

قرارداد اجازه بهره برداری از ثبت یا اظهارنامه ثبت علامت باید به طور مؤثر کنترل اجازه دهنده بر کیفیت و مرغوبیت کالا و ارائه خدمات توسط استفاده کننده را در برداشته باشد. در غیر این صورت با در صورتی که کنترل به طور مؤثر انجام نگیرد، قرارداد اجازه بهره برداری فاقد اعتبار خواهد بود.

براساس ماده 45 و49و50همین قانون ثبت علامت جمعی یا اظهارنامه آن نمی تواند موضوع قرارداد اجازه بهره برداری باشد. و هر گونه تغییر در مالکیت نام تجاری باید همراه با انتقال مؤسسه یا بخشی از آن که با نام مزبور شناخته می شود، صورت پذیرد. و هر گونه قرارداد اجازه بهرهبرداری از اختراع و طرههای صنعتی ثبت شده ، یا علامت ثبت شده یا اظهارنامه مربوط به آنها به اداره مالکیت صنعتی تسلیم می شود. اداره مالکیت صنعتی ، مفاد قرارداد را به صورت محرمانه حفظ ولی اجازه بهره برداری را ثبت و آگهی می کند. تأثیر این گونه قراردادها را به صورت محرمانه حفظ ولی اجازه بهره برداری را ثبت و آگهی می کند. تأثیر این گونه قراردادها نسبت به اشخاص ثالث منوط به مراعات مراتب فوق است.

ماده 48 قانون مذکور مقرر می دارد هرگونه تغییر در مالکیت اختراع ، ثبت طرح صنعتی یا ثبت علایم تجاری یا علامت جمعی یا حق مالکیت ناشی از تسلیم اظهارنامه مربوط ، به درخواست کتبی هر ذی نفع از اداره مالکیت صنعتی انجام شده و به ثبت می سرد و جز در مورد تغییر مالکیت اظهارنامه ، توسط اداره مذکور آگهی می شود. تأثیر این گونه تغییر نسبت به اشخاص ثالث منوط به تسلیم درخواست مذکور است.

تغییر در مالکیت ثبت علامت یا علامت جمعی در صورتی که در مواردی مانند ماهیت ، مبدأ ، مراحل ساخت ، خصوصیات یا تناسب با هدف کالاها یا خدمات سبب گمراهی یا فریب عمومی شود ، معتبر نیست .

هر گونه تغییر در مالکیت ثبت یک علامت جمعی یا مالکیت اظهارنامه مربوط به آن منوط به موافقت قبلی زئیس سازمان ثبت اسناد واملاک کشور است.

اسم تجاری:

کلماتی که نام یک موسسه تجاری را بیان می کنند و مشخص کننده شخص حقیقی یا حقوقی است . و با علامت تجاری تفاوت دارد.

در حال حاضر ؛ شایعترین تقلب در عرصه تجارت و بارزترین رقابت مکارانه ، شبیه سازی علایم یا اسامی تجاری است که از دعاوی شایع دردادگستری نیزمی باشد. از منظر حقوقی ، اسم تجاری و علامت تجاری دو مقوله متفاوت هستند ، لیکن در عرف تجاری این دو مقوله یا به جای هم استفاده می شوند و یا هر دو یکی پنداشته شده و مترادف هم بکار می روند. عدم آگاهی به تفاوت حقوقی این دو مقوله ، موجب می شود ؛ اقدام های قانونی جهت ثبت اسامس و علایم تجاری به موقع و به نحو صحیح انجام نشود و یا قضاوتی عادلانه و دفاعی شایسته در این خصوص ، صورت نگیرد.

تفاوت اسم تجاری و علامت تجاری :

1. مرجع ثبت :

برای ممانعت از سوء استفاده رقبا و جلب حمایت قانونی باید علامت یا نام تجاری را ثبت کرد . یکی از تفاوت های علامت و نام تجاری مرجع ثبت و شیوه ثبت انهاست.

علایم کلیه اشخاص حقیقی یا حقوقی در اداره ثبت علایم تجاری که از توابع اداره کل مالکیت صنعتی است و در تهران ثبت می شود اما ثبت نام تجاری به دو بخش تقسیم می شود:

الف – نام تجاری اشخاص حقوقی (شرکت ها و مؤسسات دولتی یا خصوصی ) طبق قانون تجارت و قانون ثبت شرکت ها در اداره ثبت شرکت های تهران ثبت می شود.

ب – در خصوص ثبت نام تجاری اشخاص حقیقی (تجارتخانه های فردی یا جمعی ) هنوز ایین نامه ای خاص و اداره ای مخصوص جهت ثبت این دسته از نام ها تصویب و دایر نشده است .

2. مدت اعتبار :

مدت اعتبار علامت تجاری در ایران ده سال است . چنانچه صاحب علامت بخواهد به استفاده علامت خویش ادامه دهد باید در سال پایانی ، اعتبار علامت خود را تمدید کند در غیر این صورت به نام اشخاص دیگر قابل ثبت است.

در مقابل ، اسامی شرکت ها یا مؤسسات (اسامی تجاری) تا زمانی که شخص حقوقی منحل نشده و حتی سال ها پس از انحلال ، اعتبار دارد. نکته مهمی که در خصوص مدت اعتبار علایم و اسامی تجاری باید به آن توجه کرد این است که اگر علامتی حداقل 3 یال استفاده نشود ، قانوناض قابل ابطال است (ماده 41 ) ولی اگر شرکت یا مؤسسه ای غیر فعال باشد و از اسم تجاری خود استفاده نکند به این دلیل نمی توان نام ان را ابطال کرد.

3. تعدد اختیار علامت یا نام تجاری:

انتخاب و ثبت علامت تجاری محدودیتی ندارد . هر شخصی می تواند ده ها علامت تجاری را به نام خود ثبت کند . لیکن اصولاً هیچ کس نمی تواند بیش از یک نام تجاری برای خود اختیار کند.

4. ثبت بین الملی :

به استثنای علایم واسامی مشهور، حمایت قانونیاز علایم و اسامی تجاری، محدود به مرزهای کشور ثبت کننده است . لذا برای حمایت درسایر کشورها باید اقدامات ثبتی را جداگانه در هر کشور انجام داد.

اما برای ثبت بین المللی علایم تجاری ، کنواسیون خاصی به نام ((مادرید)) وجود دارد که می توان از تسهیلات آن استفاده کرده و در قریب به یکصد کشور جهان از طریق ادارات محلی و بدون مراجعه به کشور خارجی ، اقدامات ثبتی را اناجم داد. در مقابل برای معانعت از استفاده رقبا از نام یک شرکت یا مؤسسه در سایر کشورها ، فقط باید در کشور مورد نظر شرکت یا مؤسسه تأسیس کرد که کار مرسوم و مقرون به صرفه ای نیست.

5. انتقال حقوق :

صاحب علامت تجاری می تواند ، حقوق خود را به طور موقت یا دائمی به شخص یا اشخاص دیگر منتقل کند (قرارداد فروش یا اجازه بهربرداری) در هر حالت ، الزامی به انتقال شرکت ، کالاها و یا کارخانه به منتقل الیه وجود ندارد.

در مقابل ، انتقال نام تجاری تقریباً غیر ممکن است و در صورت امکان نیز انتقال نام تجاری باید همراه با انتقال شرکت یا بخشی از آن باشد که با نام تجاری شناخته می شود(ماده 49 ثانون جدید)

6. الزامی یا اختیاری بودن ثبت :

انتخاب و ثبت علامت تجاری قانوناً اجباری نیست (قانون جدید مسکوت است) البته با توجه به مزایای ثبت علامت تجاری ، عقلاً ثبت آن لازم است. در مقابل ، اختیار یک نام تجاری به هنگام ثبت شرکت یا مؤسسه ، اجباری است.